“Zone van naaste ontwikkeling” – VYGOTSKY

“Op de schouders van een reus” in de cognitieve psychologie

The true direction of the development of thinking is not from the individual to the social, but from the social to the individual.

Uit: Wessel Peeters (2018), Het gedachtegoed van… Lev Vygotsky  https://www.vernieuwenderwijs.nl/het-het-gedachtegoed-van-lev-vygotsky/

https://nl.qaz.wiki/wiki/Lev_Vygotsky

Lev Semjonovitsj Vygotsky  (1896 – 1934) was een Russische psycholoog. Hij is onder andere bekend van zijn theorie over de zone van de naaste ontwikkeling. Zijn gedachtegoed werd pas in de jaren zeventig van vorige eeuw bekend in de westerse wereld, toen de invloed van mensen als Jean Piaget aan het afnemen was. Piaget legde vooral de nadruk op de interactie van het kind met de fysische wereld en Vygotsky legde de nadruk op de sociale wereld. Volgens Michael Cole wordt ten onrechte de focus gericht op deze tegenstelling.

Standard discussions of the difference between Vygotsky and Piaget place a crucial difference in the proximal locus of cognitive development. According to the canonical story, for Piaget, individual children construct knowledge through their actions on the world: to understand is to invent. By contrast, the Vygotskian claim is said to be that understanding is social in origin.

There are (at least) two difficulties with this story. First of all, in principle, Piaget did not deny the co-equal role of the social world in the construction of knowledge. It is possible to find plenty of places where he says that both individual and social are important. Second, Vygotsky, contrary to another stereotype, insisted on the centrality of the active construction of knowledge.

Zie: Michael Cole, James V. Wertsch, Beyond the Individual-Social Antimony in Discussions of Piaget and Vygotsky https://www.massey.ac.nz/~alock/virtual/colevyg.htm

Het valt op dat in publicaties over cognitieve ontwikkeling de vergelijking tussen Piaget en Vygotsky steeds opduikt. Volgend schema brengt deze vergelijking overzichtelijk in beeld.

Uit: McLeod, S. A. (2018, August 05). Lev Vygotsky. Simply Psychology. https://www.simplypsychology.org/vygotsky.html

In het werk van Vygotsky staan centraal: de relatie tussen individu en cultuur en de rol van communicatieprocessen in opvoeding en onderwijs.

Kenmerkend voor zijn werk zijn de internalisatietheorie, de zone van de naaste ontwikkeling en zijn cultuurhistorische pedagogiek waarbij taal als het belangrijkste culturele symboolsysteem een rol speelt in zijn theorie over de lagere en hogere psychische functies.

Internalisering
Kinderen maken cultuur (sociale regels, normen en waarden) eigen, door hulp van volwassenen. Dit kan ook worden omschreven als socialisatie. Volgens Vygotsky nemen kinderen naarmate zij ouder worden het gedrag van volwassenen steeds meer over.

Zone van naaste ontwikkeling

De zone van de naaste ontwikkeling (ZNO) is ongetwijfeld het meest bekende concept van Vygotsky. Het is het verschil tussen wat een kind zonder hulp kan doen en wat hij of zij met hulp kan doen. Vygotsky stelde dat een kind het voorbeeld van een volwassene volgt en geleidelijk aan het vermogen ontwikkelt om bepaalde taken zonder hulp of ondersteuning uit te voeren. Het is volgens hem belangrijk om kinderen uit te dagen: leerlingen van ervaringen voorzien die zich in de ZNO bevinden. Deze theorie komt vaak voor in het onderwijs en is ook terug te vinden bij bijvoorbeeld de scaffoldingtheorie van Bruner.

Met het kernbegrip ZNO heeft Vygotsky een belangrijke plaats verworven in de onderwijskunde. Nu wordt in elk didactisch model terecht vanuit gegaan dat het onderwijs moet aansluiten bij de beginsituatie, i.c. het aanwezige ontwikkelingsniveau van het kind.

Zie: J.F. Vos, Lev Semenovic Vygotskij. In: Q.L.Th. v.d. Meer, H.A. Bergman (1975), Onderwijskundigen van de twintigste eeuw. Wolters-Noordhoff, Groningen, p. 94-110.

https://wij-leren.nl/zone-van-naaste-ontwikkeling.php

Handelingstheorie

In de jaren zeventig van vorige eeuw werd veel onderwijspsychologisch onderzoek in Nederland geïnspireerd door de handelingstheorie die eerder een aanvulling is op de cognitivistische leertheorie. Deze theorie heeft haar oorsprong in de Sovjetunie. Centraal in deze opvatting staat het concept van de handeling. Binnen deze theoretische conceptie dienen activiteiten -men spreekt niet van gedragingen- geanalyseerd te worden in termen van doelgerichte handelingen aan objecten. Het gaat immers niet alleen om uitwendig waarneembare activiteiten maar tevens om inwendige of mentale activiteiten. Een handeling wordt door het bewustzijn gestuurd en gecontroleerd.

Vygotsky is de eerste geweest in de Sovjetunie die als object van studie de relatie tussen onderwijs en intellectuele ontwikkeling koos. Hij legt de nadruk op de manier waarop onderwijs de mentale activiteiten van het kind beïnvloedt. Vandaar dat de kern van het onderwijs bestaat uit het aanleren van mentale handelingen.

Uit: Tomic, W., & Span, P. (1993). Opvattingen over leren. In W. Tomic, & P. Span (editors), Onderwijspsychologie. Beïnvloeding, verloop en resultaten van leerprocessen (blz. 25-58). Uitgeverij Lemma B.V.

Cultuurhistorische pedagogiek

Zijn leven lang is Vygotsky op zoek geweest naar de verklaring van de oorsprong en het functioneren van het bewustzijn van de mens. Aanvankelijk was daarbij de theorie van Pavlov zijn uitgangspunt. Pavlov beschouwde de reflex als de basis van het menselijk gedrag. Het bewustzijn en het daarbij behorende gedrag was dan een reflex op een stimulus. Naderhand vond Vygotsky de hypothese dat een reflex de schakel zou vormen die natuur en cultuur met elkaar verbindt te beperkt. Het menselijk gedrag is meer dan een mechanische actie en aan de hogere functies, die karakteristiek zijn voor de mens, wordt geen recht gedaan. In zijn cultuurhistorische theorie ontstaan volgens Vygotsky de hogere psychische processen in interactie met de sociale omgeving, waarbij de taal een essentiële rol speelt.

zie: S. Kurt, Lev Vygotsky – Sociocultural Theory of Cognitive Development. In: Educational Technology, July 7, 2020. https://educationaltechnology.net/lev-vygotsky-sociocultural-theory-of-cognitive-development/

Tot slot

De denkbeelden van Vygotsky zijn actueel omdat ze laten zien hoe het denken en het gedrag worden gevormd doordat kinderen culturele middelen en symbolen leren gebruiken. Vygotsky’s theorie vormde de basis voor het concept ‘ontwikkelend onderwijs’ dat in Nederland door o.a. Van Parreren toegankelijk is gemaakt voor het brede opvoedings- en onderwijsveld. Ontwikkelend onderwijs tracht kinderen optimale ontwikkelingskansen te bieden. Daartoe is het erop gericht de ontwikkeling te stimuleren in plaats van deze passief te volgen.

Uit: E. Elbers, Lev Semjonovitsj Vygotsky (1896-1934). Wegbereider van de zone van de naaste ontwikkeling. In: T. Kroon, B. Levering (2016), Grote pedagogen in klein bestek. Uitgeverij SWP, Amsterdam, p. 183-187.

L.D. van Klinken, L.S. Vygotskij (1896-1934). In: Compendium van het Lectoraat Christelijk leraarschap. Driestar Hogeschool, 2016.

C.F. Van Parreren, Ontwikkelend onderwijs. Acco Leuven/Amersfoort, 1993.

Frea Janssen-Vos, Basisontwikkeling in de onderbouw. Van Gorcum, Assen, 1997.

André Verkens, Ontwikkelingsgericht onderwijs. Grondslag voor een didactiek van het kleuteronderwijs. Kleutermagazien, 1996 (25), p. 2-4.

Andere geraadpleegde bronnen:

Zie ook: Rheta DeVries (2000), Vygotsky, Piaget, and Education: a reciprocal assimilation of theories and educational practices , New Ideas in Psychology, Volume 18, Issues 2–3, p. 187-213. https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0732118X00000088

M. Shayer (2003), Not just Piaget; not just Vygotsky, and certainly not Vygotsky as alternative to Piaget.

https://www.researchgate.net/publication/222301983_Not_just_Piaget_not_just_Vygotsky_and_certainly_not_Vygotsky_as_alternative_to_Piaget

Olga Vasileva, Natalia Balyasnikova (2019), (Re)Introducing Vygotsky’s Thought: From Historical Overview to Contemporary Psychology.  Frontiers in Psychology,  https://doi.org/10.3389/fpsyg.2019.01515

Ivan Ivic, LEV S. VYGOTSKY (1896-1934). In: Prospects:the quarterly review of comparative education (Paris, UNESCO: International Bureau of Education), vol. XXIV, no. 3/4, 1994, p. 471–485. http://www.ibe.unesco.org/sites/default/files/vygotske.pdf

Vygotsky’s Sociocultural Theory of Cognitive Development in Children. https://www.psychologynoteshq.com/vygotsky-theory/

M. Cole, I. Maltzman (Eds), A handbook of comtemporary Soviet Psychology. Basic Books, New York/London, 1969.